Skip to content

Teksty Ślabikŏrzowe: Klŏsztōr Kamilianōw i Rebelijŏ czeskŏ

Klŏsztōr Kamilianōw we Tarnowskich Gōrach

Klŏsztōr Kamilianōw
Klŏsztōr Kamilianōw

Nowogotycki klŏsztōr Kamilianōw w Tarnowskich Gōrach stoji przi bytōmskij ceście ino pŏraset metrōw ôd starego miasta. Nojprzōd mioł być postawiōny w Popielowie wele Ôpolŏ, a niyskorzij Miechowicach. Bez cufal ale dwa ôjce na ôdpuście w Nŏkle trefiyli sie z Łazŏrzym Henckel von Donnersmarckym, a ôn jak sie przewiedzioł, że durch szukajōm placu pod stawiynie, pedzioł im, że może im dŏć swōj grunt blisko stacyje w Tarnowskich Gōrach. Po połedniu wszyjscy poszli tam zobejrzeć i Kamiliany stwierdziyli, że plac je dobry na lazaryt i klŏsztōr.

W paździyrniku do ôjcōw prziszło dwōch chopōw z Bobrownik i pedzieli, że keby Kamiliany postawiyli w takim placu, że ludzie ôd nich by mogli mieć bliżyj na mszo, to gmina dociepnie 30 tysiyncy marek. Ta informacyjŏ wartko doszła do Łazŏrza, a tyn pedzioł, że zrobi co może. Niydugo niyskorzij spōlnie z Arturym Henckel von Donnersmarckym, bratym ôd niego (to była włŏszczyzna ôd nich ôbu), doł im gynau tyn plac, w kerym dzisiej stoji klŏsztōr.

Robota zaczła sie w kwietniu 1906 i po prŏwdzie była niylegalnŏ, bo zwōl na nia prziszoł po sztyrech miesiōncach. W czyrwcu 1907 wszyjsko było fertich. Cołkŏ inwestycyjŏ kosztowała 297335 marek i 74 fynigi, z tego 181 tysiyncy dali ludzie jako ôfiara (Łazŏrz doł 40 tysiyncy), a reszta sfinancowały pożyczki.

Nojprzōd bōł sam lazaryt dlŏ alkoholikōw, kaj ôjce prŏcowali spōlnie z pacjyntami nad wylyziyniym ze złego zwyku. W 1914 skuli wojny Kamiliany przirychtowali rezerwowy lazaryt dlŏ wojŏkōw, krōtko bōł sam tyż sierociniec wojynny. Ôd wielgigo kryzysu ôtwarto ôstrzodek dlŏ psychicznie chorych.

W 1949 roku regyrōnek zabroł klŏsztōr zakōnowi i ôd tego czasu bōł sam Miejski Lazaryt nr 2. W 1998 Kamiliany dostali nazŏd swoja włŏszczyzna.

Rebelijŏ czeskŏ i lisowczyki

Na poczōntku lutego 1620 roku Korōngew Elearskŏ, kero znōmy tyż pod mianym Lisowczyki stanyła na Ślōnsku. Czego sam szukali?

Ôd 1526 roku krōlami Czech byli Habsburgi, kerzi byli katolikami. Skuli tego podle zŏpisōw pokoju augsburskigo mogli przemiynić Czechy, a tyż Ślōnsk, Morawy i Łużyce w państwo blank katolicke. Przeciw tymu stoła tradycyjŏ niyciśniyńciŏ sie do gōw poddanych.
We 1609 roku cysŏrz Rudolf II wydoł dokumynt mianowany Rudolfowym Majestatym, w kerym zapisano było, że żŏdyn niy może być przimuszōny do żŏdnyj religije na ziymiach czeskich. Po Rudolfie prziszoł w 1612 roku Maciej. Chociŏż chcioł kōntynuować liberalno polityka, to dużo do pedzyniŏ mioł jego brat – Maksymilian. Bōł ôn twardym katolikym i chcioł dokludzić do tego, coby nŏstympnym cysŏrzym bōł blank antyprotestancki arcyprinc Ferdynand.

Václav Brožík - Defenestrace pražská 23 května 1618
Václav Brožík – Defenestrace pražská 23 května 1618

Ferdynand bōł korōnōwany na krōla Czech we 1617 roku i zaczōn dysputyrować ze czeskimi panami eli Rudolfowy Majestat fōnguje ino na ziymiach ôd panōw abo we cołkim czeskim państwie, a w lutym 1618 roku cysŏrz kŏzoł strzimać robota na bausztelach protestanckich kościołōw. 6 marca grupa nojbarzij radykalnych protestantōw napisała petycyjo do namiestnikōw ôd cysŏrza, coby dostać potwierdzynie religijnych swobōd. Dostali ôdpowiydź negatywno, zatym wysłali drugi brif, ôd razu do cysŏrza. Cysŏrz ôdpisoł to samo i tak ciepnōł protestantōm handszuła.
23 mŏja we zōmku na Hradczanach trefiyli sie namiestniki ôd cysŏrza ze panami protestanckimi. Zrobiyła sie chaja i protestanty wyciepli namiystnikōw bez ôkno, ale ôba ino sie trocha potrzaskali i uciykli.
W marcu 1619 roku umrził cysŏrz Maciej i dlŏ krōla czeskigo doszoł jeszcze problym przejyńciŏ cołkigo Cysarstwa, pōniywŏż chociŏż była to mōnarchijŏ elekcyjnŏ, to tak na isto korōna cysŏrskŏ była erbowiznōm Habsburgōw, a Ferdynand bōł piyrszy we raji do trōnu. We mōmyncie, kej krōm Karniole, Styryje i Tyrolu, wszyjske ziymie habsburske były we fermyncie abo ôtwartyj rebeliji, ziymia sie zaczła Ferdynandowi pod nogami suć.
We czyrwcu 1619 armijŏ czeskŏ stała pod murami Wiednia. Kōmandyr wojsk rebelianckich, grŏf von Thurn pewnikym mioł nadzieja, co stolica Cysarstwa skapituluje ze strachu, bo niy mioł tela ludzi, coby weznōńć take sroge miasto. Wojska było kole 10000 ludzi, a moc z nich to była ziymskŏ gotowość (zemská hotovost – czeskŏ forma pospolitego ruszyniŏ). Thurn po pŏru dniach, kej widzioł, co miasto sie niy poddŏ, poszoł z armijōm nazŏd do Czech.
Czechy szukali koalicjantōw i skuli tego uzdali sie, co zdetrōnizujōm krōla i ôbiyrōm nowego. Kej Ferdynand bōł we Frankfurcie na welōnku cysarskim w siyrpniu 1619 roku, stany czeske, morawske, łużycke i ślōnske zdetrōnizōwały go i poprosiyły Fridricha, elektora Palatynatu, kalwinisty i gowa Unije Protestanckij, coby wziōn czesko korōna. Fridrich przijōn forszlag i 4 listopada korōnowoł sie na krōla Czech. Efekt bōł blank ôpaczny ôd tego, co chcieli Czechy. Krōl Anglije Jakōb I, teść ôd Fridricha, bōł ściykły skuli tego, co robi nowy krōl Czech, a dlŏ Hiszpanōw i Bajerŏkōw Elektorat Palatynatu bōł atrakcyjnym strategicznie kōnckym ziymie.
3 lutego 1620 roku na Ślōnsk weszli lisowczyki, kerzi zaciōngli sie do sużby cysŏrzowi. Nojprzōd stanyli pod murami Tarnowskich Gōr, kaj prziwitano ich kanōnami. Na noc ôstali we pŏru wiŏskach na połednie ôd Bytōmia, a sztwŏrtego lutego złupiyli Strumiyń i Skoczōw. 8 lutego byli już pod Wiedniym i skuli tego kōmandyry ôd Cysŏrza nojprzōd miarkowali, co majōm przed sobōm wroga, bo niy poradziyli spokopić jak wojsko może iś 60 kilōmetrōw na dziyń.
20 września armijŏ cysŏrskŏ weszła do Czech i zaczła iś na Praga. Wtynczŏs wojsko rebeliancke było na Morawach i niy mogło zrobić inakszyj, ino wartko iś, coby brōnić stolicy. Jedni i drudzy trefiyli sie wele Rokycanōw, ale katoliki ôbeszli protestantōw i poszli dalij. Czechy musieli zaś desperacko gōnić, coby stanōńć miyndzy armijōm katolickōm i stolicōm.
8 listopada wojsko cysŏrske stanyło pod Pragōm, kaj byli już tyż rebelianty, kerzi ufortyfikowali sie na Biołyj Gōrze. To, co sie niyskorzij stało, ciynżko mianować batalijōm, bo w godzina cołkŏ czeskŏ armijŏ była rozniesiōnŏ na tajle. Rebelijŏ była skōńczōnŏ.
Ślōnsk mioł dziepiyro we dalszych latach być zniszczōny i chociŏż szkody niy były take, jak bez tyn przikłŏd we Wirtymbergiji, kerŏ straciyła trzi ćwierci populacyje, to zdŏ sie, co zmiany dymograficzne i rekatolizacyjŏ zmiyniyły ôbrŏz naszyj ziymie nojbarzij we naszyj historyji.

Czytej dalij:

Piyrszŏ tajla: Polterabynd i Tarnogōrski Karłuszowiec

Trzeciŏ tajla: Sami i Pałac we Rybnyj

Sztwŏrtŏ tajla: Zōmek w Starych Tarnowicach i Walyntynki

Wiyncyj ô ślabikŏrzu:

2 kōmyntŏrzōw

  1. Antek Respondek Antek Respondek

    Spytōm śe Wos, “włŏszczyzna” podowoće w rozumjyńu – pol. “własność”?

    Dyć pol. “własność” to po szlōnzku je: statek, dźydźina eli iśćizna.

    Pozdrowjōm!

    • Grzegorz Kulik Grzegorz Kulik

      “Ślabikŏrz niy dlŏ bajtli”, s. 22.

Ôstŏw ôdpowiydź

Twoja adresa email niy bydzie ôpublikowanŏ. Wymŏgane pola sōm ôznŏczōne *