We publikacyji “Deficyty badań śląskoznawczych” profesorka Tamborowŏ, kerŏ je jednōm z ôsōb, co alfabet ślabikŏrzowy poskłŏdały pisze coś takigo:
[Ślōnzŏki] utożsamiajōm swoja gŏdka po prŏwdzie ino ze słownictwym, a i sam porzōnd niy poradzōm skŏzać richtich silezyzmōw.
Ô co sie rozchodzi? Że my niy wiymy, co to ta gŏdka je. Jak nŏs spytać, co to znaczy gŏdać po ślōnsku, to nōm sie zdŏwŏ, że gŏdka to ino słowa. Że klopsztanga, ôstuda i aszynbecher to je esyncyjŏ gŏdki. Jŏ bych pedzioł ôpacznie. Te słowa to je nojmynij ważnŏ rzecz we gŏdce.
Jak powiymy “Jadłem klapsznitę i piłem tyj”, to kożde z tych słōw je ślōnske, bo jeś, klapsznita, i, pić, i tyj to sōm słowa ślōnske, ale zdanie je po polsku. To samo bydzie, jak powiymy “Jedl jsem klapšnitu a pil jsem tyj”, zaś wszyjske słowa sōm ślōnske, ale zdanie je po czesku. To niy słowa sprŏwiajōm, że naszŏ mŏwa je takŏ, a niy inkszŏ, ino nojważniyjszy je kod, kerego my używōmy. Kod, znaczy gramatyka: jak ukłŏdōmy te słowa we zdaniu i jak je ôdmiyniōmy.
Jak powiymy “Jŏd żech krōmka chleba i piōł żech herbata”, to chociŏż krōmka i herbata to niy sōm take gynau ślōnske słowa, to zdanie je po ślōnsku, bo je we ślōnskim kodzie. Abo inkszy przikłŏd: “Nojlepij jak zjym cheeseburgera i chipsy. Wczorej po takim fast foodzie wartko postawiōłch nowy filter spamu u nŏs na serwerze maila”. We tych dwōch zdaniach je dwadziścia jedyn słōw, a siedym, jedna trzeciŏ, z nich to sōm słowa angelske. Ale to je durch po ślōnsku, pra?
Bez to, że my dziwōmy sie na słowa, mōmy problym tyż ôd inkszyj strōny. Kożdŏ gŏdka skłŏdŏ sie z rejystrōw. Rejystr to je zbiōr słōw, kerych sie używŏ we jakijś sytuacyji. Dōm wōm przikłŏd ze polskij gŏdki:
“atrakcyjna kobieta”, “fajna babka”, “niezła dupa”
Wszyjske trzi znaczōm tak naprŏwda to samo, pra? Piyrsze to je rejystr wysoki. Używŏ sie go we kōntaktach ôficjalnych. Jak bydymy gŏdać ze profesorym na uniwersytecie, to niy bydymy używać takich ôkreślyń, jak te dwa inksze. Druge to je rejystr niski. Takigo rejystru sie używŏ we kōntaktach prywatnych, miyndzy kamratami. Trzecie to je rejystr wulgarny. Jego sie używŏ we kōntaktach z kamratami, co sōm ôpici. A tak na isto, to sami możecie sie ôdpedzieć, fto takich słōw używŏ.
I nasz problym przi używaniu gŏdki je taki, że my na siyła prōbujymy wkludzić do zdaniŏ jak nojwiyncyj słōw, co nōm sie zdŏwajōm ślōnske i niy patrzimy na to, z jakigo rejestru słōw używōmy. Bez to mie już ftoś poprawiōł, że niy gŏdŏ sie “stopy” ino “szwaje”. A ślōnskŏ Wikipedyjŏ mŏ take hasło ô tym, co chopy noszōm miyndzy nogami (na ôbrŏzku).
I wrŏcōmy do tego pytaniŏ, kere żech postawiōł na poczōntku. Co to je ślōnskŏ gŏdka?
To sōm słowa, ale nojważniyjsze we ślōnskij gŏdce sōm prawidła, podle kerych te słowa fōngujōm. Jak powiy sie “krōmka” zamiast “sznita”, to to niyma wielki problym. Ale jak sie ôdmiyniŏ słowa podle polskigo abo czeskigo mustra, to wtynczŏs to przestŏwŏ fōngować.
Bez to we nastympnym ôdcinku pogŏdōmy sie ô tym, jak Ślōnzŏki ôdmiyniajōm słowa we rōżnych miyjscach we Ślōnsku.
Be First to Comment